بورس اوراق بهادار تهران و تاریخچه آن
تاریخ تشکیل اولین بورس در جهان مربوط است به قرن هفدهم میلادی؛ در اوایل این قرن در آمستردام هلند نخستین بورس در جهان تشکیل شد. بورس اوراق بهادار تهران نیز دارای تاریخچه ای برای خود بوده و در طی سالیان از زمان تاسیس تاکنون فراز و فرودهای زیادی را تجربه کرده است.
چگونگی پیدایش بورس اوراق بهادار تهران
قدمت بورس اوراق بهادار تهران به سال ۱۳۱۵ برمی گردد. در آن زمان شخصی اهل بلژیک، به نام ( ران لوترفِلد ) مطالعات وسیعی در رابطه با چگونگی تشکیل بورس اوراق بهادار تهران انجام داد و پس از آن اساسنامه ی بورس را تدوین کرده و به مسئولان آن زمان تحویل داد؛ اما به دلیل شرایط خاص آن زمان و همچنین وقوع جنگ جهانی دوم، بررسی این موضوع و راه اندازی بورس در ایران به تعویق افتاد.
تاسیس بورس اوراق بهادار تهران
پس از گذشت ۲۵ سال، در سال ۱۳۴۱ با حضور نمایندگانی از وزارت های دارایی و بازرگانی و همچنین بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران، کمیسیونی تشکیل شده و برای تاسیس بورس اوراق بهادار تهران، توافق نامه ی اولیه ای منعقد شد.
در اواخر سال۴۱، نمایندگانی از بورس بروکسل به همراه دبیرکل این بورس به ایران سفر کردند تا با مشارکت هم بورس در ایران راه اندازی شود. در نهایت پس از چهار سال و در سال ۱۳۴۵، قوانین مربوط به تشکیل بورس اوراق بهادار به تصویب مجلس رسید و از طرف وزارت اقتصاد برای اجرا به بانک مرکزی ابلاغ شد.
با گذشت یک سال از ابلاغ قانون تشکیل بورس ، در بهمن سال ۱۳۴۶، بورس اوراق بهادار تهران شروع به کار کرد و اولین معامله نیز بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی که در آن زمان از مهمترین واحدهای تولیدی و اقتصادی به شمار می رفت و همچنین سهام شرکت ( نفت پارس)، صورت گرفت. بدین گونه بورس تهران فعالیت رسمی خود را آغاز کرد.
فعالیت بورس اوراق بهادار تهران به چهار بخش تقسیم می شود:
- بخش اول از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷
- بخش دوم از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۷
- بخش سوم از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۸۳
- بخش چهارم از سال ۱۳۸۴ تا به امروز
۱- بخش اول از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷
فعالیت سازمان بورس در ایران از سال ۱۳۴۶ آغاز شد. در بهمن آن سال سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی مورد معامله قرار گرفت و پس از آن اوراق قرضه دولتی، شرکت نفت پارس، اسناد خزانه، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس‌آباد وارد بورس شدند و بدین گونه فعالیت بورس و اوراق بهادار گسترش پیدا کرد؛
طبق بررسی های انجام شده در دوره ی اول فعالیت سازمان بورس اوراق بهادار تهران، تعداد شرکت ها و بانک های پذیرفته شده در بورس در این دوره از ۶ بنگاه با سرمایه ی ۶٫۲میلیارد ریالی به ۱۰۵ بنگاه به ارزش ۲۳۰ میلیارد ریال تا سال ۱۳۵۷ افزایش پیدا کرد. در این دوره ارزش معاملات از ۱۵ میلیون ریال در سال ۱۳۴۶، تا ۳۴ میلیارد ریال در سال ۱۳۵۷ افزایش پیدا کرد.
۲- بخش دوم از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۷
پس از انقلاب اسلامی تغییراتی اساسی در اقتصاد کلان کشور اتفاق افتاد که باعث تحولات زیادی در بورس اوراق بهادار تهران شد.در تاریخ ۱۳۵۸/۳/۱۷ لایحه قانون امور بانک ها توسط شورای انقلاب به تصویب رسید که بنابر این قانون بانک های تجاری و تخصصی که شامل ۹ بانک تجاری و ۳ بانک تخصصی بود در هم ادغام شده و ملی شدند.
مدتی بعد، با ادغام شرکت های بیمه، مالکیت آنها به دولت سپرده شد. در این دوره که قبل از اولین برنامه ۵ ساله ی توسعه اقتصادی بود، تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران، موجب خروج تعداد زیادی از شرکتهای پذیرفته شده در بورس شد، به طوری که از ۱۰۵ شرکتی که تا سال ۵۷ در بورس پذیرفته شده بودند، فقط ۵۶ شرکت در بورس ماندند.
در سال ۶۷ حجم معاملاتی که انجام می شد ۹٫۹ میلیارد ریال بود در حالی که در سال ۵۷ این رقم ، ۳۴٫۲ میلیارد ریال برآورد شده بود. جنگ ایران و ابهام در آینده ی اقتصاد ایران از دلایل اصلی افت حجم معاملات در بورس آن سالها بود که این رکود و پایین آمدن میانگین حجم معاملات به کمترین میزان خود، تا سال ۶۷ ادامه داشت.
۳- بخش سوم از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۸۳
در این دوره عواملی چند باعث رونق بورس اوراق بهادار تهران و افزایش قابل توجه شرکتهای پذیرفته شده در این سازمان شدند. با پایان یافتن جنگ ایران و شروع برنامه پنج سال اول توسعه اقتصادی ایران، بورس اوراق بهادار تهران زمینه ای شد تا سیاست های خصوصی سازی توسط این سازمان اجرایی شود و اینگونه بود که بورس در ایران شروع به فعالیت کرد.
در این دوره بورس اوراق بهادار تهران نقش اساسی و مهمی را در توسعه اقتصادی بر عهده گرفت که اهم این وظایف عبارتند از:
- انتقال قسمتی از وظایف بخش دولتی به خصوصی
- جذب نقدینگی در کشور
- جمع آوری منابع پس اندازی که به صورت پراکنده وجود داشت و رهنمون کردن آن به سمت سرمایه گذاری در قسمت توسعه ی اقتصادی
- تشویق بخش خصوصی برای فعالیت و شرکت در فعالیت اقتصادی
بهره بردن از بورس در ایران برای سیاست گذاری اقتصادی سبب شد تا تعداد بنگاه های پذیرفته شده در این بازار بسیار بیشتر شده و این خود افزایش حجم معاملات را در بر داشت. طوری که حجم معاملات از ۹٫۹ میلیارد ریال در سال ۶۷ به ۲۰۲٫۱۰۴ میلیارد ریال افزایش پیدا کرد و تعداد شرکت هایی که در بورس سرمایه گذاری کردند از ۵۶ شرکت به ۴۲۲ عدد افزایش یافت.
۴- بخش چهارم از سال ۱۳۸۴ تا به امروز
سال ۸۴ برای بورس اوراق بهادار تهران، سالی همراه با کاهش و افت شاخص بود. اتفاق های مهم داخلی و خارجی در این سال، روند کاهشی شاخص بورس را تا آذر ماه ادامه دار کرد اما در آذر ماه این سال با سیاست های اتخاذ شده توسط سازمان بورس و تلاش دولت در این زمینه تا حدودی از روند کاسته شدن معیار فعالیت بورس جلوگیری به عمل آمد.
با توجه به این اقدامات حجم معاملات بورس در سال ۸۵ به تعادل رسید؛ و تعداد شرکتهای پذیرفته شده از ۴۲۲ به ۴۳۵ افزایش یافت؛ که این روند تا به امروز ادامه داشته و همواره بورس تهران دارای فراز و نشیب های زیادی بوده است.
بازار بورس بورس اوراق بهادار تهران در طی این سال های اخیر افت و خیز بسیاری را تجربه کرده است. با توجه به اهمیت بازار سهام در ایران، افراد زیادی از سرمایه گذاری در این بازار و کسب سود، استقبال کرده اند.
سرمایه گذاری در بورس ایران نیازمند آموزش بورس است؛ آموزشی کافی و وافی که با تکیه بر اطلاعات درست، به سرمایه گذاری در بازار سهام و اوراق بهادار پرداخته و بتوان ارزش سرمایه خود را افزایش داد.
تاریخچه بورس در ایران
ایده راه‌اندازی بورس در ایران، به سال ۱۳۱۵ برمی‌گردد. در این سال، یک کارشناس هلندی و یک کارشناس بلژیکی به منظور بررسی و اقدام در مورد تهیه و تنظیم مقررات قانونی ناظر بر فعالیت بورس اوراق بهادار، به ایران آمدند. متاسفانه مطالعات راه‌اندازی بورس با آغاز جنگ جهانی دوم و مشکلات داخلی ایران برای مدت طولانی متوقف شد.
به گزارش تابناک اقتصادی به نقل از نبض بورس؛ پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، مجددا در سال ۱۳۳۳ ماموریت تشکیل بورس اوراق بهادار به اتاق بازرگانی و صنایع و معادن، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی وقت محول شد. این گروه پس از ۱۲سال، در سال ۱۳۴۵، قانون و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار تهران را تهیه و لایحه مربوطه را به مجلس شورای ملی ارسال کردند که این لایحه در اردیبهشت ماه سال ۱۳۴۵ تصویب شد. بورس اوراق بهادار تهران از پانزدهم بهمن ۱۳۴۶، فعالیت خود را رسما با انجام چند معامله روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی آغاز کرد.
پس از آن سهام شرکت نفت پارس، چند نوع اوراق قرضه دولتی، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد در بورس تهران پذیرفته شدند. در آن زمان اعطای معافیت‌های مالیاتی برای شرکتها و موسسات پذیرفته شده در بورس، عامل مهمی در تشویق شرکتها به عرضه سهام خود در بورس اوراق بهادار تهران بود. در طی مدت زمانی پس از تشکیل، بورس در مسیر توسعه و پیشرفت قرار گرفت. بورس در ایران برای مدتی به دلیل تحولات بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز جنگ تحمیلی رونق چندانی نداشت و عملا تعطیل بود. با آغاز برنامه اول پنج ساله توسعه مجددا بورس در ایران احیا شد. در سال ۸۴ نیز با تصویب قانون اوراق بهادار تحولات مهمی در عرصه بازار سرمایه در ایران شکل گرفت و بخش نظارتی و اجرایی تفکیک شد.
در حال حاضر چهار شرکت بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس کالای ایران و بورس انرژی ایران تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند.
طراحی انواع اوراق بهادار، ابزارهای مالی اسلامی، راه‌اندازی نهادهای متنوع مالی و همچنین گسترش فعالیت‌های آموزشی و فرهنگ‌سازی در کنار آزاد‌سازی سهام عدالت موجب شده امروزه تعداد سهامداران بورس رشد قابل توجهی داشته باشد به‌طوری که هم اکنون تعداد سهامداران به حدود ۵۰میلیون نفر رسیده است که این امر با درنظر گرفتن جمعیت ایران، نشان از ورود حداقل ۶۰درصد از ایرانی‌ها به بازار سرمایه دارد.
توسعه بازار سرمایه در ایران قطعا می‌تواند زمینه ساز بسیاری از گشایش‌های اقتصادی باشد و خوشبختانه می‌توان گفت در حال حاضر نیز توجه به اهمیت و جایگاه بورس از زمان تشکیل در ایران، بی‌سابقه بوده که این امر می‌تواند به توسعه بورس در ایران کمک شایانی کند.
منبع : تابناک
درج شده در : 9 آذر1399
انجام تحلیل های آماری با استفاده از نرم افزار هایPls, Lisrel, Amos, Spss توسط تیم تحلیلی یونی تحلیل.
شبکه تحلیلی یونی تحلیل در هفت روز هفته و 24 ساعت شبانه روز با تیم پشتیبانی خود از طریق راه های ارتباطی زیر پذیرای نظرات سازنده شما می باشد.
تاریخچه بورس در ایران:
در سال 1315 هجری شمسی یک کارشناس هلندی فکر اولیه ایجاد بورس را در ایران پایه ریزی کرد و فردی بلژیکی به نام “ران لوتر فلد“ که در ایران به سر می برد از طرف دولت وقت مامور بررسی ایجاد بورس در ایران گردید و پس از انجام مطالعات گسترده درباره تاسیس بورس در ایران، اساسنامه ای تنظیم کرد و آنرا به مسئولین دولت ایران داد. اما درگیریهای دولت ایران در منطقه و سطح جهانی و همچنین شروع جنگ جهانی دوم (1939-1945 میلادی) اجازه افتتاح و راه اندازی بورس را به دولت ایران نداد و اساسنامه بورس و تشکیل بورس ایران تا 25 سال بعد از آن به تعویق افتاد.
در سال 1333 هجری شمسی دولت وقت به وزارت بازرگانی و صنایع و معادن ماموریت داد تا تشکیل بورس را بررسی و به انجام برساند.
بررسی های اولیه بیش از 7 سال به طول انجامید و در سال 1340 شمسی ساز و کار اولیه و ارکان و تشکیلات آن و نحوه کنترل آن توسط دولت تا حدود زیادی به تصویب تاریخچه بورس ایران کارشناسان رسید.
در سال 1341 موافقت نامه اولیه تاسیس بورس سهام در کمیسیونی متشکل از نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه صنعتی و معدنی تنظیم شد و نهایتا در سال 1345 شمسی با حضور هیأتی به سرپرستی دبیر کل بورس بروکسل که به دعوت دولت ایران برای راه اندازی بورس دعوت شده بودند لایحه قانون بورس اوراق بهادار تهران در مجلس شورای ملی تصویب و به بانک مرکزی ابلاغ شد.
اما باز هم بدلیل آماده نبودن بخش صنعتی و بازرگانی کشور اجرای این قانون تا سال بعد یعنی 1346 هجری شمسی به تاخیر افتاد.
در پانزدهم بهمن ماه سال 1346 و پس از گذشت یک سال از ابلاغ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار تهران چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی بعنوان بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی آن زمان، بورس اوراق بهادار تهران رسما فعالیت خود را آغاز کرد.
پس از راه اندازی اولیه بورس تهران، سهام شرکت نفت پارس، چند نوع اوراق قرضه دولتی، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد در بورس تهران پذیرفته شده و مورد معامله قرار گرفتند.
با توجه به معافیت های مالیاتی که در آن زمان برای شرکت ها و موسسات پذیرفته شده در بورس در نظر گرفته بودند،شرکت های زیادی علاقه به ورود به بورس داشتند و طی مدت کوتاهی پس از تشکیل، بورس در مسیر رشد و توسعه قرار گرفت تا اینکه در سال های بعد از پیروزی انقلاب بدلیل تحولات موجود و آغاز جنگ تحمیلی بورس تهران از رونق گذشته افتاد و تقریبا بطور عملی تعطیل شده بود. اما با آغاز برنامه توسعه پنج ساله اول در سال 1368 بورس مجددا در ایران احیا شد و در سال 84 شمسی هم با تصویب قانون اوراق بهادار تحولات بزرگ و مهمی در سازمان بورس اتفاق افتاد که بخش نظارتی و اجرایی را تفکیک کرده و دور جدیدی از فعالیت بازار سهام را در ایران رقم زد.
بورس اوراق بهادار خودش بعنوان یک شرکت سهامی تلقی میشود که سهام این شرکت نیز در بورس اوراق بهادار عرضه می شود.
عمر بورس ایران:
بورس اوراق بهادار در عمر پنجاه و جند ساله خود فراز و نشیب های زیادی را تجربه کرده است. از بدو تاسیس در سال 1346 تا سال 1357 تعداد شرکت ها و موسسات پذیرفته شده با رشد بسیار خوبی از 10 بنگاه اقتصادی با سرمایه 6/2 میلیارد ریال به 142 واحد صنعتی با رقمی بالغ بر 308 میلیارد ریال رشد داشت.
با پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 تا سال 1367 یعنی پایان جنگ تحمیلی تعداد شرکتها به 56 شرکت در پایان سال 1367 تقلیل یافت که دلیل عمده و اصلی آن تملک بسیاری از شرکتها توسط دولت و همچنین ملی شدن برخی صنایع مانند بانک و بیمه و همچنین خروج تعدادی از شرکت ها و رکود شدید دوران جنگ تحمیلی بود.
در سال 1389 سامانه معاملات برخط(آنلاین) راه انداز شد که باعث توسعه بازار سرمایه و سهولت و عدالت در انجام معاملات گردید و تا به امروز با ایجاد بازاری منصفانه، کارا و شفاف و با ابزارهای متنوع و دسترسی آسان موجب افزایش مشارکت و فعالیت مستقیم سهامداران و ایجاد ارزش افزوده برای ذینفعان در این بازار شده است هر چند که بدلیل مداخلات دولت و شرکت های وابسته به آن و یا تعامل برخی از موسسات بزرگ حاضر در بورس گاهی خللی نیز در روند بازار سرمایه و انتفاع سهامداران بوجود می آید.
طول عمر بورس ایران را از بدو تاسیس تا به امروز می توان به 4 دوره مختلف تقسیم کرد:
1-دوره اول حد فاصل بین سال های 1346 تا 1357 هجری شمسی
2-دوره دوم حد فاصل بین سال های 1358 تا 1367 هجری شمسی
3-دوره سوم حد فاصل بین سال های 1368 تا 1383 هجری شمسی
4-دوره چهارم از سال 1384 هجری شمسی تا کنون
دوره های مختلف بورس:
دوره اول حد فاصل بین سال های 1346 تا 1357 هجری شمسی:
در این دوره بدلیل قوانینی که دولت برای رشد بورس وضع کرده بود و معافیت مالیاتی برای پذیرفته شدگان در بورس رونق خوبی بر بازار بورس حکمفرما بود. این امر باعث رشد چشمگیر هم در تعداد شرکت های بورسی و هم در حجم معاملات انجام شده بوجود گردید.
از قوانین آن دوره می توان به این موارد اشاره کرد:
1- تصویب قانون گسترش مالکیت سهام واحدهای تولیدی در اردیبهشت که به‌موجب آن موسسات خصوصی و دولتی موظف شدند به ترتیب ۴۹ درصد و ۹۴ درصد سهام خود را در آن عرضه کنند.
2- تصویب قانون معافیت‌های مالیاتی برای شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار در سال ۱۳۵۴
دوره دوم حد فاصل بین سال های 1358 تا 1367 هجری شمسی:
از نیمه دوم سال 1357 با بروز اعتصاب و درگیریهای داخلی در جریان انقلاب اسلامی و با تعطیل شدن واحدهای تولیدی و بازرگانی بورس ایران با سقوط شدیدی روبرو شد. تعطیلی شرکت ها و فرار صاحبان بنگاه ها و خروج سرمایه های آنها از کشور و همچنین طرح ملی شدن بانک ها و بیمه ها و تصاحب برخی از بنگاه ها توسط دولت و همچنین وقوع جنگ تحمیلی باعث تعطیلی کامل بورس تا سال 1361 شمسی گردید. در سال 1362 که تا حدودی تقاضا برای خرید وجود داشت بدلیل قیمت های پایین پیشنهاد شده توسط خریداران، عرضه کننده زیادی وجود نداشت و عملا معامله چندانی انجام نمی شد.
اما در سال 1363 دولت تصمیم گرفت تا تعدادی از کارخانه های دولتی را به کارگران و بخش خصوصی واگذار کند که همین امر باعث افزایش اندکی در معاملات بورس گردید. نهایتا در تابستان سال 1367 و با پذیرش قطعنامه 598 و همچنین تصویب قوانینی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و همچنین قانون های مالیات تعاون ملی و مالیات های مستقیم در قالب قانون برنامه پنج ساله اول دگرگونی های زیادی دز اقتصاد ایران بوجود آمد که بورس نیز از آنها تاثیر گرفت و باعث رشد حجم معاملات شد.
دوره سوم حد فاصل بین سال های 1368 تا 1383 هجری شمسی:
در سال 1368 و پس از پایان جنگ تحمیلی و همزمان با اجرای قانون پنج ساله توسعه، بورس ایران نیز که تا این زمان دچار رکود و یکنواختی شده بود دور تازه ای از فعالیت و تحول را در خود تجربه کرد. در این سال با اعمال برنامه های اصلاحی و ایجاد فضای رقابتی رشد بورس به منظور انتقال بخشی از تصدی های دولتی در راستای خصوصی سازی، جذب نقدینگی و پس اندازهای عمومی و هدایت این منابع به سمت سرمایه گذاری در بخش تولید و مشارکت بخش خصوصی در فعالیت های اقتصادی، در بورس اوراق بهادار پذیرش شرکت ها و بنگاه های اقتصادی به طرز چشمگیری افزایش یافت بطوریکه در پایان سال تاریخچه بورس ایران 1383 تعداد شرکت ها به 422 شرکت و حجم معاملات به بیش از 104 میلیارد ریال افزایش یافت.
دولت در این دوره برای رونق هرچه بیشتر بورس قوانینی را وضع کرد که تاثیر زیادی در افزایش حجم معاملات داشت. بعنوان مثال:
1- تبصره ۳۵ قانون بودجه سال ۱۳۷۸ کل کشور که در آن به وظیفه دولت نسبت به تعیین تکلیف همه شرکتهای بخش دولتی از راه ادغام، واگذاری و فروش سهام به بخش‌های خصوصی و تعاونی اشاره شد.
2- ماده ۹۴ قانون برنامه سوم توسعه ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۳ که بر اساس آن شورای بورس موظف شد تا کارهای لازم را برای ایجاد شبکه رایانه‌ای بازار سرمایه ایران به‌منظور انجام گرفتن دادوستد الکترونیک اوراق بهادار در سطوح ملی و پوشش دادن خدمات اطلاع‌رسانی در سطح ملی و بین‌المللی انجام دهد. همچنین بر اساس ماده ۹۵ برنامه سوم توسعه، شورای بورس مجاز شد تا دست به راه‌اندازی بورس‌های منطقه‌ای در سطح کشور بزند و راهکارهای لازم را برای قابل معامله شدن دیگر ابزارهای مالی در بورس اوراق بهادار فراهم نماید.
دوره چهارم از سال 1384 هجری شمسی تا کنون:
در سال 1384 روند بورس به دلیل رویدادهای مختلف چه در داخل و چه در خارج کشور و همچنین بدلیل افزایش بی رویه شاخص بورس در سال های قبل روندی کاهشی بود. و در نهایت سرعت این روند کاهشی در آذر ماه سال 84 کم شد و در سال 1385 معاملات بورس به یک تعادل نسبی رسید.
شرکت سهامی عام بازار بورس اوراق بهادار در سال 1385 و به موجب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران که در آذر ماه سال 1384 شمسی به تصویب رسیده بود تاسیس شد.
از اتفاقاتی که در این دوره افتاد می توان به این موارد اشاره کرد:
1-تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران
2-تشکیل شورای عالی بورس و اوراق بهادار
3-تشکیل شرکت سهامی عام بورس و اوراق بهادار تهران
-تشکیل شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه
در سال 1389 برای توسعه بازار سرمایه و سهولت در معاملات سامانه معاملات برخط راه اندازی شد که دسترسی کلیه کاربران را بصورت آنلاین به انجام معامله و بررسی دارائیهای خود مقدور ساخت و همین امر باعث افزایش حجم معاملات و حضور بیشتر فعالان در بازار سرمایه شد.
با تمام فراز و نشیب هایی که بورس ایران در طول عمر خود داشت شاید بتوان گفت یکی از مهمترین تحولات ایجاد شده،تدوین قانون بازار اوراق بهادار در سال 1384 بود.
این قانون با از بین بردن خیلی از نواقص موجود در بورس زمینه ساز رشد و گسترش بورس در ایران گردید.
قانون بازار اوراق بهادار بخش نظارتی و عملیاتی بورس را که تا آن زمان یکی بودند را از هم تفکیک کرد با تشکیل سازمان بورس و اوراق بهادار بخش نظارتی به این سازمان واگذار شد. این سازمان که خود تحت نظارت شورایی به نام شورای عالی بورس فعالیت می کند علاوه بر وظایف دیگر وظیفه نظارت بر عملکرد بورس های مختلف کشور را به عهده دارد.
انواع بازارها در بورس ایران :
در حال حاضر بورس ایران شامل 4 بورس بزرگ کشور می باشد که تحت نظر سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت کرده و عبارتند از:
1- بورس اوراق بهادار: در این بازار سهام شرکت ها و سایر اوراق بهادار مانند مشارکت سهام که از بهمن ماه سال 1346 مشغول به فعالیت می باشد.
2- فرا بورس: در این بازار سهام شرکت هایی که به هر دلیل موفق به پذیرش در بازار بورس نشده اند و همچنین سایر انواع اوراق مانند اوراق اجاره و امتیاز تسهیلات مسکن معامله و خرید و فروش می شود.این بازار در مهرماه سال 1388 تاسیس و آغاز به کار کرد.
3- بورس کالا: در این بازار انواع کالاها شامل فلزات، محصولات کشاورزی، محصولات پتروشیمی و قراردادهای آتی سکه و …. خرید و فروش می شود. این بورس از شهریورماه سال 1382با عنوان بورس فلزات شروع به کار کرد و با تصویب قانون بازار اوراق بهادار مجددا از سال 1386 با تغییر نام به بورس کالا به فعالیت خود ادامه داد.
4- بورس انرژی: در این بازار انواع حامل های انرژی با محوریت برق که از مهمترین حامل های انرژی است معامله و خرید و فروش می شود.این بورس فعالیت خود را از سال 1391 آغاز کرد.
اهداف کلان سازمان بورس را می توان به شرح ذیل عنوان کرد:
ارتقای سهم بازار سرمایه در تأمین مالی فعالیت‌های مولد اقتصادی
به‌کارگیری مقررات و رویه‌های مؤثر برای حفظ سلامت بازار و رعایت حقوق سهامداران
تعمیق و گسترش بازار با بهره‌گیری از فناوری و فرایندهای به‌روز و کارآمد
توسعه دانش مالی و گسترش فرهنگ سرمایه‌گذاری و سهامداری در کشور
توسعه و تسهیل دسترسی به بازار از طریق کاربردهای فناوری اطلاعات
رعایت اصول پاسخگویی و شفافیت در تاریخچه بورس ایران همکاری‌ها و تعاملات با ذینفعان
توسعه مستمر دارایی‌های فکری و سرمایه انسانی
توسعه بازار سرمایه در کل کشور می تواند زمینه ساز رشد و پیشرفت اقتصادی و باعث ایجاد گشایش در گره های اقتصادی کشور باشد.
سازمان بورس می بایست با ایجاد زیرساخت های لازم و آماده سازی بستر مناسب برای ارتباط بین سرمایه داران و شرکت های متقاضی مشارکت شرایطی را فراهم آورد .
این مشارکت سرمایه های مازاد و سرگردان جامعه به سمت بازار بورس و شبکه تولید جذب شده و چرخ اقتصاد کشور را به حرکت در آورد.
امروزه با طراحی انواع اوراق بهادار و راه اندازی نهاد ها و ابزارهای مالی با ریسک پذیری متنوع و همچنین گسترش و رشد فعالیت های آموزشی و فرهنگ سازی و همراه با آزاد سازی سهام عدالت تعداد سهامداران بازار بورس ایران رشد چشمگیری داشته که طبق آمار ها تا این تاریخ حدود 60 درصد از جمعیت کشور به نوعی سهامدار در بازار بورس هستند.
رکوردهای تاریخی بورس ایران:
یکشنبه سیاه: تاریخ 22 دیماه سال 1392 که با افت شدید شاخص به محدوده 85 هزار واحدی برگشت.
دوشنبه سیاه: تاریخ 20 مرداد ماه سال 1399 شاخص کل از عدد 2 میلیون واحد شروع به بازگشت کرد و تا مهر ماه همان سال محدوده یک میلیون و پانصد هزار واحدی را هم از دست داد.
ساعات کار بورس ایران:
بورس ایران در روزهای شنبه تا چهارشنبه هر هفته از ساعت 9 صبح الی 12:30 دقیقه فعال بوده و تمامی فعالان بازار که دارای کد بورسی هستند می توانند در این ساعات معاملات تاریخچه بورس ایران خود را انجام دهند. روزهای تعطیل رسمی، بورس ایران نیز تعطیل می باشد.
ساعت 8:45لغایت 9 هر روز معاملاتی را بعنوان ساعت پیش گشایش در نظر گرفته و معامله گران می توانند سفارشات خود را در این مان در سایت کارگزاری خود ثبت نمایند.
لوگوی بورس ایران از نشانی برنجی متعلق به دوره هخامنشیان که در استان لرستان کشف شده اقتباس شده است.
در این لوگو چهار انسان دست در دست یکدیگر و به نشانه اتحاد و همکاری در درون دایره ای به نشانه دنیا و این دایره هم بر روی شاخ دو گاو که در اساطیر ایرانی آمده است به نشانه ثروت و بهره وری قرار گرفته اند.
این نشان برنجی در موزه لوور پاریس نگهداری میشود.
تاریخچه پیدایش بورس اوراق بهادار در دنیا و ایران
در علم اقتصاد بورس به بازاری اطلاق می شود که قیمت گذاری و خرید و فروش کالا و اوراق بهادار در آن انجام می پذیرد و در یک طبقه بندی کلی شامل بورس کالا و اوراق بهادار است.
واژه بورس (Bourse) در زبان فرانسوی به معنای کیف پول است. علاوه بر این، چنین بیان شده است که در اوایل قرن پانزدهم میلادی در شهر بروژ بلژیک مردی به نام ” واندر بورس زندگی می کرده که صرافان شهر در مقابل خانه او به داد و ستد کالا و اوراق بهادار می پرداختند. از این رو بعدها به کلیه مکان هایی که داد و ستد پول، کالا و اسناد مالی و تجاری در آن صورت می گرفت، بورس گفته شد.
در این مطلب عناوین زیر را بررسی خواهیم کرد:
تفاوت بازار بورس -به عنوان یک بازار مالی- با بازار فیزیکی در آن است که در این بازار سهام و اوراق قرضه بجای کالا مورد معامله قرار می‌گیرد. بازار بورس تابع مقرراتی است که توسط نهادهای قانون گذار تعیین میشود و به منظور جلوگیری از بی نظمی و رعایت حقوق طرفین عرضه و تقاضا، رعایت آنها الزامی است. امروزه بازارهای بورس و اوراق بهادار، شاهراه سرمایه‌گذاری و انجام معاملات در حوزه بورس کالا و اوراق بهادار در جهان محسوب میشود.
سال ۱۴۶۰ میلادی اولین مرکز بورس اوراق بهادار جهان، در شهر انورس کشور بلژیک تاسیس شد. اما رسمیت بورس اوراق بهادار با انتشار سهام کمپانی هند شرقی هلند در اوایل قرن هفدهم میلادی یعنی سال ۱۶۰۲ میلادی در بورس آمستردام هلند شکل گرفت. البته کمپانی هند شرقی اولین شرکت سهامی به شمار نمی‌آید، بلکه اولین شرکت سهامی در سال ۱۵۵۳ میلادی با نام “ماسکوی” (muscovy) در روسیه ایجاد شد.
بورس‌های معتبر دنیا
بورس نیویورک و تعدادی از بورس‌های مهم دیگر در خیابانی به نام وال استریت (Wall Street)، در محله منهتن نیویورک قراردارد. در قرن ۱۷ میلادی استعمارگران هلندی برای ایجاد مانعی در برابر حملات سرخپوستان و دزدان دریایی این منطقه، دیواری ساختند، از این جهت خیابانی که بعدها در این محل ایجاد شد وال استریت نامیده شد. پس از آن مراکز تجاری و مغازه‌ها در آن ساخته شد. توافق نامه “باتن وود” که در سال ۱۷۹۲ توسط ۲۴ تن از کارگزاران بازار وال استریت امضا شد، پایه تاسیس بازار بورس نیویورک بطور رسمی شد. این بازار در ساختمانی اجاره‌ای، واقع در پلاک ۴۰ وال استریت در سال شروع به کار کرد. ریاست این بازار را به عهده فردی به نام آنتونی استکهلم بود.معتبرترین و بزرگترین بورس دنیا، بازار بورس نیویورک (NYSE) محسوب میشود که در سال ۱۷۹۲ بنانهاده شد. شاخص اصلی اقتصادی بازار نیویورک، Dow Jones (داوجونز) است. معاملات و مبادلات این بازار به صورت الکترونیکی انجام می پذیرد و به لحاظ سرمایه‌گذاری در بازار و ارزش معاملات بزرگترین بازار بورس جهان به حساب می‌آید. این بازار تلفیقی از ۹۰ درصد میانگین صنعتی داوجونز و ۸۲ درصد حجم بازار S&P است. بازار بورس نزدک (NASDAQ) نیز به عنوان بزرگترین بازار معامله سهام در آمریکا نیز در سال ۱۹۷۱ توسط انجمن ملی معامله‌گران اوراق بهادار بورس نیویورک تاسیس شد.
بورس لندن (LSE) که در سال ۱۸۰۱ میلادی فعالیت خود تاریخچه بورس ایران را آغاز نمود، بورس توکیو (TSE)، بورس فرانکفورت و بورس پاریس از دیگر بازارهای مهم بورس در دنیا به حساب می‌آیند که نقش مهمی را در اقتصاد ایفا می‌کنند.
بورس ایران
پس از انقلاب با ادغام و ملی شدن ۹ بانک، ادغام و دولتی شدن چند شرکت بیمه و در نهایت تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران، تعداد شرکت های پذیرفته شده در بورس به ۵۶ شرکت در سال ۱۳۶۷ کاهش یافت. از طرفی بروز جنگ تحمیلی و ابهامات موجود ناشی از آن در اقتصاد ایران سبب شد تا حجم معاملات سهام از ۳۴,۲ میلیارد ریال در سال ۱۳۵۷ به ۹/۹ میلیارد ریال در سال ۱۳۶۷ کاهش یابد. این آمار کمترین میزان در طول مدت عمر بورس تهران محسوب می شود. اولین تلاش ها برای تشکیل بورس و اوراق بهادار در ایران به سال ۱۳۱۵ همزمان با سفر کارشناسان هلندی و بلژیکی برای تنظیم مقررات قانونی بازمی گردد؛ البته این تلاش به علت شروع جنگ جهانی دوم به حال تعلیق درآمد تا آنکه ادامه فعالیت در سال ۱۳۳۳ به اتاق بازرگانی و صنایع و معادن وقت واگذار گردید. پس از ۱۲ سال تحقیقات گسترده، سرانجام در سال ۱۳۴۵ قوانین و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار آماده و در اردیبهشت همان سال لایحه آن به تصویب مجلس شورای ملی رسید. بورس تهران در بهمن ماه ۱۳۴۶ فعالیت خود را با انتشار سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی آغاز کرد و پس از آن با انتشار سهام شرکتهای نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد فعالیت خود را ادامه داد. ارزش مبادلات بورس تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ به بیش از ۳۴ میلیارد ریال رسید و تعداد شرکتهای پذیرفته‌شده از ۶ بنگاه به ۱۰۵ بنگاه (با سرمایه بیش از ۲۳۰ میلیارد ریال ) افزایش یافت.
پس از پایان جنگ تحمیلی و توجه به تجدید فعالیت بورس در برنامه‌های پنج ساله توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور، احیای فعالیت بورس اوراق بهادار، سبب فراهم سازی بستری مناسب به منظور اجرای سیاست‌های خصوصی سازی گردید، به طوری که حجم معاملات بورس از ۹,۹ میلیارد ریال در سال ۱۳۶۷ به ۱۰۴,۲۰۲ میلیارد ریال در پایان سال ۱۳۸۳ رسید. در همین دوره شرکتهای پذیرفته شده در بورس نیز از ۵۶ شرکت به ۲۴۹ شرکت در سال ۱۳۷۵ و پس از آن به ۴۲۲ تاریخچه بورس ایران شرکت در سال ۱۳۸۳ افزایش یافت. به موجب ماده ۹۴ قانون برنامه سوم توسعه (۱۳۸۳- ۱۳۷۹) شورای بورس موظف شد تا کارهای لازم را برای ایجاد شبکه رایانه‌ای بازار سرمایه ایران به‌منظور انجام گرفتن دادوستد الکترونیک اوراق بهادار و پوشش دادن خدمات اطلاع‌رسانی در سطح ملی و بین‌المللی انجام دهد. همچنین بر اساس ماده ۹۵ برنامه سوم توسعه، شورای بورس مجاز شد تا دست به راه‌اندازی بورس‌های منطقه‌ای در سطح کشور بزند و راهکارهای لازم را برای قابل معامله شدن دیگر ابزارهای مالی در بورس اوراق بهادار فراهم نماید. از دیگر اتفاقات مهم در سال ۱۳۶۹، می توان به محاسبه شاخص بهای سهام در بورس اوراق بهادار تهران اشاره کرد. این شاخص از ۴۷۲ واحد در سال ۱۳۷۰ به ۱۲٫۱۱۳ واحد در سال ۱۳۸۳ رسید
فعالیت بورس اوراق بهادار در سال ۱۳۸۴ با تاثیرپذیری از سلسله عوامل مختلف داخلی و خارجی، با یک روند کاهشی مواجه گردید که با تلاش‌های دولت وقت و سازمان بورس، شیب نزولی آن کاهش پیدا کرد. شاخص بازار بورس در پایان سال ۱۳۸۴ به ۹,۴۵۹ واحد رسید اما توانست در سال ۱۳۸۵ از مرز ۱۰,۰۰۰ واحد بگذرد و در پایان همان سال به مقدار ۹,۸۲۱ واحد رسید. با تشدید تحریم‌ها علیه ایران و بروز مشکلات اقتصادی از سال دی ماه ۱۳۹۲ بورس اوراق بهادار تهران با فراز و فرودهای بسیار همراه بوده است. شاخص این بازار در ۳ ماهه منتهی به ۳۱ خرداد ۱۳۹۴ به ۶۳,۸۱۰٫۳ واحد رسید.
تاریخچه پیدایش بورس در جهان و ایران (تاریخچه بورس)
به گفته اغلب کارشناسان، تاریخچه پیدایش واژه بورس به قرن پانزدهم میلادی بازمی گردد. در آن زمان، بازرگانان و کسبه شهری به نام «بروژ» (Bruges) در شمال غربی بلژیک، در میدانی به نام «تربورس» (TerBeurze) در مقابل خانه بزرگ زاده ای به نام «واندر بورس» جمع می شدند و خرید و فروش می کردند. از آن تاریخ به بعد مکان هایی که مردم در آنجا خرید و فروش می کردند، به بورس معروف شدند.
نقاشی از میدان تربورس شهر بروژ بلژیک سال 1858
در آن زمان، این مکان ها از نظم و انضباط خاصی برخوردار نبود و هر کس می توانست در آنجا به فعالیت بپردازد اما به مرور زمان و رفته رفته، نظم و انضباط خاصی در این مکان ها حاکم شد؛ به نحوی که پس از مدتی، فقط بازرگانان، صرافان و دلالان بودند که تاریخچه بورس ایران اجازه داشتند در این مکان ها خرید و فروش کنند.
در گذر زمان، تالارهای مسقف بورس شکل گرفت و بازرگانان که تا پیش از آن، در هوای آزاد خرید و فروش می کردند، برای این امر به این تالارها می رفتند. در بسیاری از منابع علمی و تاریخی، زمان آغاز به کار تالارهای مسقف بورس را به عنوان تاریخ رسمی تاسیس بورس در دنیا معرفی می کنند، اگرچه همانطور که گفتیم، پیشینه آن به پیش از آن تاریخ و به قرن پانزدهم میلادی برمی گردد.
اما بازرگانان در این تالارهای مسقف (که به بورس معروف شدند) چه چیزی داد و ستد می کردند؟ برای توضیح در این باره ابتدا باید مفهوم دیگری را توضیح دهیم؛ مفهومی به نام «شرکت سهامی».
در زمان های گذشته، بازرگانان همواره به تاریخچه بورس ایران دنبال آن بودند تا ضرر و زیان های احتمالی ناشی از تجارت خود را کاهش دهند. شراکت راهی بود که می توانست ریسک کسب و کار آنها را کاهش دهد؛ چون با شریک شدن چندین فرد در یک کسب و کار، سود و زیان های احتمالی آن کسب و کار میان شرکا تقسیم می شد.
این تجربه به تدریج به تشکیل شرکت های سهامی تاریخچه بورس ایران منجر شد. در این شرکت ها، هر یک از شرکا به نسبت سهمی که در شرکت داشت، در منافع یا ضررهای احتمالی شرکت سهیم می شد.
اولین شرکت سهامی با نام «ماسکُوِی» (Muscovy) در سال 1553 میلادی با مشارکت عده ای از تجار در روسیه ایجاد شد. گسترش مبادلات تجاری در جهان، نیاز به سرمایه های بیشتر و شرکای بیشتری را آشکار کرد. پیدا کردن شرکای بسیار برای سرمایه گذاری در یک کسب و کار، به مراکزی نیاز داشت که بتواند در واقع بین دارندگان سرمایه و متقاضیان سرمایه، ارتباط برقرار کند. این مراکز، به نام «بورس» معروف شدند.
اولین بورس اوراق بهادار جهان در اوایل قرن هفدهم میلادی در شهر «آمستردام» هلند تشکیل شد و کمپانی هند شرقی، اولین شرکتی بود که سهام خود را در آن عرضه کرد. شرکت ها با فروش سهام خود در بورس، در واقع سرمایه گذاران و شرکای بیشتری برای مشارکت در کسب و کار خود پیدا می کردند.
نقاشی از ساختمان بورس آمستردام هلند
فعالیت های مرتبط با بورس در شهر لندن از اوایل قرن هجدهم میلادی و در قهوه خانه ها شروع شد. این فعالیت ها در سال 1773 میلادی و با خرید ساختمان مستقل توسط معامله گران وارد فصل جدیدی شد. در نهایت در سوم مارس سال 1801 میلادی، بورس لندن فعالیت رسمی خود را آغاز کرد.
نقاشی از ساختمان بورس لندن (رویال اکسچینج)
اما بورس نیویورک به عنوان سومین بورس بزرگ در گستره تاریخ، فعالیت خود را چگونه آغاز کرد؟ در 17 می 1792، 24 کارگزار بازار سهام در خیابان وال استریت نیویورک و زیر درخت چناری دور هم جمع شدند و توافقنامه ای را امضا کردند که به توافقنامه «درخت چنار» مشهور شد. آنها در 8 مارس 1817 با تنظیم اساسنامه شروع به کار بورس نیویورک را رسمیت بخشیدند. با شروع فعالیت بورس های بزرگ جهان، به تدریج سایر کشورها نیز دارای بورس شدند تا آنجا که امروز کمتر کشوری را می توان یافت که بورس نداشته باشد.
نقاشی از ساحتمان بورس نیویورک (وال استریت)
تاریخچه پیدایش بورس در ایران
معاملات اولیه درباره تاسیس بورس در ایران، به سال 1315هجری شمسی برمی گردد. در این سال، فردی بلژیکی به نام «ران لوترفِلد» پس از انجام مطالعات گسترده درباره تاسیس بورس در ایران، اساسنامه داخلی بورس را تهیه و به مسئولان ایرانی ارائه کرد اما با توجه به شرایط آن زمان و وقوع جنگ جهانی دوم، عملا موضوع بررسی و تاسیس بورس در ایران بیش از 25 سال به تاخیر افتاد.
بالاخره در سال 1341، کمیسیونی در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران تشکیل و موافقتنامه اولیه تاسیس بورس سهام در این کمیسیون، تنظیم شد.
در اواخر همان سال یعنی سال 41، هیأتی از بورس بروکسل به سرپرستی دبیرکل این بورس برای مشارکت در راه اندازی بورس ایران، به کشورمان دعوت شدند و بالاخره پس از چهار سال، در سال 1345 قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد. حدود یک سال بعد از ابلاغ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار، در پانزدهم بهمن ماه سال 1346، بورس اوراق بهادار تهران با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی که بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی در آن تاریخ به شمار می رفت، به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد.
بورس ایران در تاریخ 45 ساله فعالیت خود، همواره فراز و فرودهای بسیار زیادی را تجربه کرده است اما شاید بتوان گفت یکی از مهمترین تحولات تاریخ بورس ایران، تاسیس قانون جدیدی تحت عنوان قانون بازار اوراق بهادار در اول آذر سال 1384 بوده است که ضمن رفع برخی نارسایی ها و نواقص موجود در قانون اولیه، زمینه توسعه گسترده بورس در ایران را فراهم کرد
بر اساس این قانون، بخش نظارتی بورس از بخش های عملیاتی آن تفکیک شد، به این معنا که سازمانی به عنوان سازمان بورس و اوراق بهادار، به عنوان نهاد نظارتی بورس تشکیل شد. سازمان بورس که خود تحت نظارت شورایی به اسم شورای عالی بورس فعالیت می کند، وظایف بسیاری دارد که یکی از مهمترین وظایف آن، تاسیس و نظارت بر عملکرد بورس های مختلف است.
تصویری از تالار بورس اوراق بهادار تهران
امروز چهار بورس بزرگ کشور تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار تاریخچه بورس ایران فعالیت می کنند:
1- بورس اوراق بهادار تهران که در آن، سهام شرکت ها و سایر اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت خرید و فروش می شود.
2- فرابورس ایران که در آنجا هم سهام شرکت هایی که بنا به دلایلی موفق به پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران نمی شوند، مورد داد و ستد قرار می گیرد.
3- بورس کالای ایران که در آن، انواع کالاها مانند محصولات پتروشیمی، فلزات، محصولات کشاورزی و . خرید و فروش می شود.
4- بورس انرژی که به تازگی تاسیس شده و قرار است در آن، حامل های انرژی با محوریت برق، به عنوان یکی از مهمترین حامل های انرژی، خرید و فروش شود.
گسترش ابزارهای متنوع مالی و فعالیت های اطلاع رسانی موجب شده تعداد سهامداران در طی سال های اخیر رشد کند. در این مجموعه برنامه ها، ما بیشتر به معرفی بورس اوراق بهادار و نحوه سرمایه گذاری در این بازار، از طریق خرید و فروش سهام شرکت ها و سایر انواع اوراق بهادار می پردازیم تا از این رهگذر علاقمندان به فعالیت در این عرصه بتوانند به اطلاعات مفید و لازم دست پیدا کنند. در مقالات بعدی این بحث را پیگیری خواهیم کرد.
دیدگاه شما