افزایش 6 برابری اوراق بدهی در سال های گذشته
شاپور محمدی گفت: امروز بازار سرمایه ایران به عضویت ایسکو درآمده که نشان دهند همخوانی مقررات بازار سرمایه ایران با ابزارهای جهانی است و این توسعه در بخش ابزارهای مالی و بزرگی بازار به وجود آمده است.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری موج، رییس سازمان بورس اوراق بهادار در همایش فرصت های سرمایه گذاری و تامین مالی در حوزه حمل و نقل ریلی گفت: همه کشورها برای توسعه حمل و نقل به صورت تاریخی به سمت ریل رفته اند، این نوع حمل و نقل نه تنها از نظر هزینه ارزان تر است، بلکه امن هستند.
شاپور محمدی با بیان اینکه سرمایه گذاری در زیرساخت ها ممکن است در ابتدا سودآوری چندانی نداشته باشد، اظهار کرد: تامین مالی در دو بخش داخل و خارج انجام می شود و امروز می توان گفت که با سرمایه گذاری داخلی فعالیت کرد، اما در تمام کشورهای توسعه یافته همواره از تامین مالی خارجی استفاده شده است.
او با تاکید بر اینکه در ایران پروژه ها بیشتر توسط دولت انجام شده است، تصریح کرد: در سازمان بورس تامین مالی مبتنی بر دارایی و میزان بدهی ها انجام می شده است و در چند سال گذشته براساس اوراق نیز مورد توجه قرار گرفته است و طبق اما آمار بدهی اوراق مبتنی بر بدهی ها در سال های گذشته تا شش برابر افزایش یافته است.
او با بیان اینکه وظیفه بازار سرمایه تامین مالی ارزان قیمت است، گفت: در حال حاضر اوراق مشارکت، اوراق اجاره، اوراق جعاله و. به عنوان ابزارهای مالی اسلامی در اختیار سازمان بورس قرار گرفته است و از آنجایی که نیروی جوان و کارشناسان خبره در بازار سرمایه بکار گرفته شده است بهره مندی از این ظرفیت ها در بخش راه آهن می تواند مورد توجه قرار گیرد.
رییس سازمان بورس با اشاره به اینکه ارزش بازار سرمایه 1000 هزار میلیارد تومان است، گفت: در حال حاضر تنها 90 هزار میلیارد تومان ارزش بازار بدهی های آن است و این قابل توجه است.
محمدی با بیان اینکه ریسک اوراق مورد توجه سازمان است، اظهار کرد: هم باید تصامین شدی باشد هم باید امنیت لازم به وجود بیاید و کم کم می توانیم به سمت تصامینی مبتنی بر سهام پیش بریم.
او با اشاره به اینکه سازمان بورس روز گذشته عضو ایسکو شده است، افزود: این عضویت یک پیام دارد و آن این است که قوانین و مقررات سازمان بورس با بازارهای بین المللی همخوانی دارد.
جزئیات خبر
در بازارهای مالی ایران، ابزارهای گوناگونی در معاملات مورد استفاده قرار می گیرند. این ابزار با اصطلاح کلی “ اوراق بهادار ” معرفی می شوند. انواع اوراق بهادار سهام ، بسته به نوع قرارداد معامله و همچنین موضوع مورد معامله دارای اسم های مختلف و کارکردهای متفاوتی هستند.
شرکت ها و صاحبان بنگاه های اقتصادی برای تامین مالی طرح‌های خود و همچنین سرمایه گذاران برای کسب سود و بهره‌وری بیشتر، لازم است تا با انواع اوراق بهادار آشنا شوند.
اوراق بهاداری که در ایران مورد معامله قرار میگیرند در سه دسته کلی تقسیم‌بندی میشوند:
اوراق سهام شامل سهام عادی، سهام ممتاز و سهام سرمایه ای
اوراق بدهی شامل اوراق قرضه، اوراق مشارکت و ابرازهای مالی اسلامی
ابزارهای مشتقه مانند قراردادهای آتی، اختیار معامله، سلف، معاوضه و گواهی صندوق های سرمایه گذاری
۱- اوراق بهادار – اوراق سهام
الف- سهام عادی
اوراق سهام عادی اصلی‌ترین اوراق بهادار قابل معامله در بورس تهران است که این ابزار نشان دهنده میزان مالکیت سرمایه گذاران در یک شرکت است. این اوراق به لحاظ مالکیت به دو دسته بانام و بی‌نام تقسیم میشود. که تنها تفاوت آن در درج نام دارنده روی برگه سهام و دفتر شرکت در مورد سهام بانام است. سهام عادی، طبق قوانین در ایران با قیمت اسمی ۱۰۰۰ ریال منتشر میشوند.
دارندگان سهام عادی دارای حق رای در انتخاب هیأت مدیره شرکت و تأیید یا رد اقدامات پیشنهادی مدیریت شرکت و همچنبن دارای حق تقدم خرید سهام هستند. حق‌تقدم حقی است که به موجب آن دارندگان فعلی سهام عادی در خرید سهام جدیدالانتشار اولویت خواهند داشت.
صاحبان این سهام، ریسک زیادی در سرمایه گذاری متحمل میشوند؛ زیرا در صورت کاهش سود شرکت، ارزش بازاری سهام آنها کاهش یافته و یا در صورت انحلال شرکت آخرین گروهی خواهند بود که مطالبات خود را دریافت میکنند.
ب- سهام ممتاز
سهام ممتاز را اوراق بهادار ترکیبی نیز می‌نامند؛ زیرا ویژگی‌های سهام عادی و اوراق قرضه را با هم دارا هستند. سهام ممتاز از نظر نداشتن سررسید و همچنین هزینه مالیاتی، شبیه سهام عادی‌اند؛ اما با توجه به دریافت سود ثابت همانند اوراق قرضه، در گروه اوراق بهادار با درآمد ثابت قرار میگیرند.
سهام ممتاز از طریق پذیره‌نویسی خصوصی وارد بازار میشوند. در بازار خارج از بورس و همچنین در بورس اوراق بهادار قابل دادوستد هستند.
۲- اوراق بهادار مبتنی بر بدهی
بنگاه های اقتصادی از طریق دو روش می‌توانند وجه مورد نیاز خود را تامین کنند: دریافت وام از بانک و یا انتشار اوراق بدهی. از انواع اوراق بدهی می‌توان به اوراق قرضه، اوراق مشارکت و ابزارهای اسلامی اشاره کرد.
الف- اوراق قرضه
اوراق بهادار قابل معامله ای است که مبلغ وام و سود متعلق به آن و همچنین زمان سررسید اصل و سود وام، در آن مشخص میشود. این اوراق بهادار از نظر زمان سررسید به سه دسته کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت، و بر اساس نرخ بهره به دو دسته با نرخ ثابت و با نرخ شناور تقسیم میشوند.
اوراق قرضه معمولا توسط دولت منتشر میشود و بهدلیل اینکه دولت پرداخت اصل و سود این اوراق را ضمانت می‌کند، جزو کم ریسکترین نوع اوراق بهادار محسوب میشود.
ب- اوراق مشارکت
در راستای اجرای بانک‌داری اسلامی اوراق مشارکت، جایگزین اوراق قرضه شد.
اوراق مشارکت نوعی از اوراق بهادار است که با مجوز بانک مرکزی، برای تأمین منابع مالی مورد نیاز طرح‌های عمرانی – انتفاعی دولت یا شرکتهای دولتی، شهرداری‌ها و مؤسسات عام‌المنفعه منتشر میشود.
به اوراق مشارکت ، سود ثابتی به طور علی‌الحساب تعلق می‌گیرد که در مقاطعی از سال پرداخت میشود. سود قطعی اوراق مشارکت، در زمان سررسید و از محل سود طرح و به تناسب قیمت اسمی و مدت زمان سرمایه گذاری در اوراق، تعیین و به دارندگان اوراق مشارکت پرداخت می‌گردد.
ج- ابزارهای اسلامی
اوراق قرضه اسلامی یا صکوک، ابزاری ابتکاری و منطبق با قوانین شرعی اسلامی هستند.
صکوک به عنوان اوراق بهادار با پشتوانه مالی تعریف میشود که باید خود دارای ارزش باشد و نمی‌تواند بدون خلق ارزش و کار، سودآوری داشته باشد. اوراق بهادار صکوک، منابع مالی را با پشتوانه ترازنامه و دارایی های فیزیکی شرکت های خاص جذب میکنند.
افزایش سهم بازار سرمایه از اوراق بدهی
رئیس اداره ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران با اشاره به افزایش سهم بازار سرمایه از اوراق بدهی کشور گفت: مشاوران سرمایه‌گذاری با تشکیل صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌توانند شرایط برای انتشار بیشتر اوراق تأمین مالی فراهم کنند.
به گزارش اقتصادنیوز، علیرضا توکلی، رئیس اداره ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران در خصوص عملکرد فرابورس ایران در حوزه اوراق بدهی اظهار داشت: سهم بازار سرمایه از اوراق بدهی کشور تا پایان سال 94 معادل 36 درصد پیشبینی شده در حالی که، سهم فرابورس ایران از بازار اوراق بدهی کشور از یک درصد در سال 1389 به 17 درصد در پایان سال 1393 رسیده است.
او حجم کل اوراق بهادار مبتنی بر بدهی را که در سیستم بانکی و بورس و فرابورس وجود دارد، در پایان سال 1393، رقم 258 هزار میلیارد ریال اعلام و پیشبینی کرد که این حجم در پایان سال 1394 به بیش از 400 هزار میلیارد ریال خواهد رسید.
توکلی با بیان این که بازار سرمایه در حال افزایش سهم خود از اوراق بدهی کشور است، اذعان داشت: سهم بازار سرمایه در تامین مالی مبتنی بر بدهی در کشور نسبت به دیگر روش‌ها در حال افزایش است و در این بین شرکتهای مشاور سرمایه‌گذاری باید تلاش کنند تا زمینه انتشار اوراق به منظور تامین مالی شرکت‌ها را فراهم کرده و در این زمینه بازاریابی مناسبی نیز داشته باشند.
رئیس اداره ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران، تشکیل و مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت، توسط شرکتهای مشاور سرمایه‌گذاری را یکی از اقدامات مهم و اساسی در راه توسعه نظام تامین مالی مبتنی بر بدهی در کشور دانست و افزود: با تشکیل این صندوق‌ها، راه برای انتشار بیشتر اوراق تأمین مالی فراهم خواهد شد.
او در خصوص تشکیل صندوق‌های سرمایه‌گذاری گفت: شرکتهای مشاور سرمایه‌گذاری با تاسیس و مدیریت این گونه صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌توانند منابع سرمایه‌گذاران را به طور غیر مستقیم وارد بازار اوراق بدهی کنند و با حذف برخی محدودیت‌های بورس از جمله تصفیه T+1، پیچیدگی‌های مربوط به محاسبه سود روزشمار، تعطیلی بورس در روزهای پنجشنبه و موارد مشابه را رفع کنند.
او با اشاره به ایجاد ابزارهای متنوع تامین مالی و توسعه ابزارهای نوین مالی در چند سال اخیر افزود: این مساله از یک طرف سبب کارآمدتر شدن بازار سرمایه شده و از طرف دیگر پیچیدگی‌هایی را در بازار ایجاد کرده است.
به گفته توکلی، با توجه به اینکه وجهه فقهی و شرعی ابزارهای مالی در درجه بالایی از اهمیت قراردارد، سازمان بورس به منظور تطابق فعالیت‌های تجاری شرکت‌ها با بازارهای مالی، با کمک شرکتهای تامین سرمایه و بورس‌ها ابزارهای متنوعی را طراحی و پس از تایید کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس، به بازار ارائه کرده است.
او گفت: تنوع ابزارها سبب شده تا ضمن رعایت اصول فقهی و شرعی، حجم بیشتری از نیازهای تامین مالی در بازار پوشش داده شود و انتشار بیش از 50 هزار میلیارد ریال انواع اوراق تامین مالی در بازار سرمایه در چند سال اخیر، نشان‌دهنده استقبال بازار از این ابزارها و تایید‌کننده حرکت صحیح سازمان بورس در این مسیر بوده است اما از سوی دیگر، تنوع ابزارها سبب ایجاد ابهام و پیچیدگی در سوی دیگر بازار شده است.
رئیس اداره ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران با اشاره به جلسه مشترک فرابورس ایران با شرکتهای مشاور سرمایه‌گذاری با هدف ارایه تجربیات فرابورس در زمینه اوراق بدهی، ادامه داد: بر این اساس، شرکتهای مشاور سرمایه‌گذاری باید ضمن آشنایی بیشتر با این ابزارها، بتوانند آنها را به زبان ساده به مشتریان خود معرفی کنند ضمن اینکه تاسیس و مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت، روش دیگری است که شرکتهای مشاور سرمایه‌گذاری می‌توانند از این طریق نیز خدمات تخصصی خود را به بازار سرمایه ارائه کنند.
او افزود: با استفاده از صندوق‌های سرمایه‌گذاری، عموم مردم و سرمایه‌گذاران بدون آنکه لازم باشد با پیچیدگی‌های ابزارهای نوین مالی آشنا شوند، منابع خود را در این ابزارها سرمایه‌گذاری میکنند و در واقع شرکتهای مشاور سرمایه‌گذاری با استفاده از مدیران خبره خود، نسبت به بررسی و مقایسه ریسک و بازده ابزارهای نوین مالی اقدام کرده و متناسب با شرایط سبد دارایی‌های هر صندوق، اقدام به خرید اوراق جدید میکنند.
توکلی تصریح کرد: با توجه به فرهنگ سازی‌هایی که در چند سال اخیر در حوزه صندوق‌های سرمایه‌گذاری رخ داده است، عموم اهالی بازار با این صندوق‌ها آشنا شده‌اند و حجم این صندوق‌ها که تا چند سال پیش به سختی به 5 هزار میلیارد ریال می‌رسید، هم‌اکنون به بیش از 74 هزار میلیارد ریال رسیده و حجم صندوق‌هایی که صرفاً در اوراق بهادار با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری کرده‌اند نیز به رقم قابل توجه 67 هزار میلیارد ریال رسیده است.
او در خصوص تعامل فرابورس با بانک مرکزی در زمینه انتشار اوراق بدهی اظهار داشت: تعامل و رایزنی با بانک مرکزی برای پذیره‌نویسی و ایجاد معاملات ثانویه انواع اوراق در فرابورس ایران صورت گرفته است که در پی این تعاملات، ضمن اینکه تمامی عملیات مربوط به اوراق در بازار سرمایه صورت می‌پذیرد، بانک مرکزی نیز با استفاده از سامانه‌های نظارتی خود بر این بازار نظارت داشته و از این طریق تعادل بین بازار پول و سرمایه را برقرار خواهد کرد.
توکلی افزود: طبق قانون بودجه و مقررات بالادستی، مقرر شده که تمامی اوراق مشارکت و اوراق بدهی معامله‌پذیر، برای انجام معاملات ثانویه به بازار سرمایه منتقل شوند.
رئیس اداره ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران در ادامه خاطرنشان کرد: شرکتهای مشاور سرمایه‌گذاری همچنین می‌توانند شرکتهای معتبری که نیاز به تامین مالی دارند را با ابزارهای جدید و راه های تامین مالی از طریق بازار سرمایه آشنا کنند و فرابورس ایران نیز آمادگی خود را برای برگزاری نشست‌های مشترک و ارائه راهکارهای لازم اعلام می‌کند.
بنابر گزارش سنا، او با بیان اینکه مشاوران سرمایه‌گذاری می‌توانند برای بازارگردانی از روش جدید مبتنی بر حراج استفاده کنند، در خصوص این روش توضیح داد: در این روش، بازارگردان به جای تلاش برای حفظ کف قیمت اسمی اوراق تلاش خود را معطوف به تامین نقدشوندگی اوراق با حفظ دامنه مظنه می‌کند و تمرکز بازارگردان بر خرید یک طرفه اوراق نیست، بلکه بازارگردان باید بتواند با تعیین قیمت صحیح اوراق در هر زمان، فاصله مظنه‌های خرید و فروش را کاهش داده و به سطح یک درصد برساند.
توکلی با طرح مثالی در این زمینه گفت: اگر دامنه مظنه یک درصد، سفارش انباشه یک هزار ورقه و دامنه نوسان 50 درصد باشد بازارگردان موظف است مظنه خرید و فروش خود را در دامنه نوسان و با فاصله یک درصد وارد سامانه معاملاتی کند. در این حالت قیمت اوراق می تواند بین 50 تا 150 هزار تومان در روز نوسان کند و این به معنای افزایش وسیع دامنه نوسان است. اما از طرف دیگر وی موظف است دامنه مظنه را در هر لحظه در سطح حداکثر یک درصد حفظ کند. به عنوان مثال اگر بازارگردان قیمت 980.000 ریال را برای اوراقی در نظر داشته باشد، باید مظنه خرید و فروش خود را به ترتیب 980.000 ریال و 980.980 ریال ( یک درصد بیشتر از قیمت خرید) وارد سامانه معاملاتی خواهد کرد. حجم هر سفارش نیز در مثال فوق برابر یک هزار ورقه خواهد بود.
توکلی تاکید کرد: در این صورت بازار همواره اطمینان دارد که مستقل از قیمت، این اوراق توسط بازارگردان نقد خواهد شد و در صورت افزایش حجم عرضه نیز، بازارگردان میتواند در هر 2 دقیقه قیمت سفارش خود را تا 50 درصد تعدیل کند.
توکلی در ادامه گفت: با توجه به وجود اوراق مبتنی بر بدهی اوراق مبتنی بر بدهی اوراق مختلف در بازار که دارای نرخ سودهای متنوع و دوره‌های پرداخت سود متنوع هستند، تشخیص اینکه کدام ورقه بازده بالاتری دارد، مشکل خواهد بود ضمن اینکه در صورت معامله اوراق با قیمت‌های متنوع بین 80 تا 100 هزار تومان و حتی دامنه‌های بالاتر تغییرات قیمت، محاسبه نرخ مؤثر اوراق پیچیده‌تر نیز خواهد شد.
او در پایان ابزار امیدواری کرد که با توسعه بازار بدهی، بخشی از بار تامین مالی از روی دوش بانکها برداشته شده و بانکها بتوانند با استفاده از ظرفیت ایجاد شده، نسبت به ارائه تسهیلات جدید در بخش‌های مختلف اقتصادی، اقدام کنند.
انواع اوراق بهادار چیست؟
در بازارهای مالی ایران، ابزارهای گوناگونی در معاملات مورد استفاده قرار میگیرند. این ابزار با اصطلاح کلی “اوراق بهادار” معرفی میشوند. انواع اوراق بهادار سهام، بسته به نوع قرارداد معامله و همچنین موضوع مورد معامله دارای اسم های مختلف و کارکردهای متفاوتی هستند.
شرکت ها و صاحبان بنگاه های اقتصادی برای تامین مالی طرح‌های خود و همچنین سرمایه گذاران برای کسب سود و بهره‌وری بیشتر، لازم است تا با انواع اوراق بهادار آشنا شوند.
اوراق بهاداری که در ایران مورد معامله قرار میگیرند در سه دسته کلی تقسیم‌بندی میشوند:
- اوراق سهام شامل سهام عادی، سهام ممتاز و سهام سرمایه ای
- اوراق بدهی شامل اوراق قرضه، اوراق مشارکت و ابرازهای مالی اسلامی
- ابزارهای مشتقه مانند قراردادهای آتی، اختیار معامله، سلف، معاوضه و گواهی صندوق های سرمایه گذاری
۱- اوراق بهادار – اوراق سهام
الف- سهام عادی
اوراق سهام عادی اصلی‌ترین اوراق بهادار قابل معامله در بورس تهران است که این ابزار نشان دهنده میزان مالکیت سرمایه گذاران در یک شرکت است. این اوراق به لحاظ مالکیت به دو دسته بانام و بی‌نام تقسیم میشود. که تنها تفاوت آن در درج نام دارنده روی برگه سهام و دفتر شرکت در مورد سهام بانام است. سهام عادی، طبق قوانین در ایران با قیمت اسمی ۱۰۰۰ ریال منتشر میشوند.
دارندگان سهام عادی دارای حق رای در انتخاب هیأت مدیره شرکت و تأیید یا رد اقدامات پیشنهادی مدیریت شرکت و همچنبن دارای حق تقدم خرید سهام هستند. حق‌تقدم حقی است که به موجب آن دارندگان فعلی سهام عادی در خرید سهام جدیدالانتشار اولویت خواهند داشت.
صاحبان این سهام، ریسک زیادی در سرمایه گذاری متحمل میشوند؛ زیرا در صورت کاهش سود شرکت، ارزش بازاری سهام آنها کاهش یافته و یا در صورت انحلال شرکت آخرین گروهی خواهند بود که مطالبات خود را دریافت میکنند.
ب- سهام ممتاز
سهام ممتاز را اوراق بهادار ترکیبی نیز می‌نامند؛ زیرا ویژگی‌های سهام عادی و اوراق قرضه را با هم دارا هستند. سهام ممتاز از نظر نداشتن سررسید و همچنین هزینه مالیاتی، شبیه سهام عادی‌اند؛ اما با توجه به دریافت سود ثابت همانند اوراق قرضه، در گروه اوراق بهادار با درآمد ثابت قرار میگیرند.
سهام ممتاز از طریق پذیره‌نویسی خصوصی وارد بازار میشوند. در بازار خارج از بورس و همچنین در بورس اوراق بهادار قابل دادوستد هستند.
۲- اوراق بهادار مبتنی بر بدهی
بنگاه های اقتصادی از طریق دو روش می‌توانند وجه مورد نیاز خود را تامین کنند: دریافت وام از بانک و یا انتشار اوراق بدهی. از انواع اوراق بدهی می‌توان به اوراق قرضه، اوراق مشارکت و ابزارهای اسلامی اشاره کرد.
الف- اوراق قرضه
اوراق بهادار قابل معامله ای است که مبلغ وام و سود متعلق به آن و همچنین زمان سررسید اصل و سود وام، در آن مشخص میشود. این اوراق بهادار از نظر زمان سررسید به سه دسته کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت، و بر اساس نرخ بهره به دو دسته با نرخ ثابت و با نرخ شناور تقسیم میشوند.
اوراق قرضه معمولا توسط دولت منتشر میشود و بهدلیل اینکه دولت پرداخت اصل و سود این اوراق را ضمانت می‌کند، جزو کم ریسکترین نوع اوراق بهادار محسوب میشود.
ب- اوراق مشارکت
در راستای اجرای بانک‌داری اسلامی اوراق مشارکت، جایگزین اوراق قرضه شد.
اوراق مشارکت نوعی از اوراق بهادار است که با مجوز بانک مرکزی، برای تأمین منابع مالی مورد نیاز طرح‌های عمرانی – انتفاعی دولت یا شرکتهای دولتی، شهرداری‌ها و مؤسسات عام‌المنفعه منتشر میشود.
به اوراق مشارکت، سود ثابتی به طور علی‌الحساب تعلق می‌گیرد که در مقاطعی از سال پرداخت میشود. سود قطعی اوراق مشارکت، در زمان سررسید و از محل سود طرح و به تناسب قیمت اسمی و مدت زمان سرمایه گذاری در اوراق، تعیین و به دارندگان اوراق مشارکت پرداخت می‌گردد.
ج- ابزارهای اسلامی
اوراق قرضه اسلامی یا صکوک، ابزاری ابتکاری و منطبق با قوانین شرعی اسلامی هستند.
صکوک به عنوان اوراق بهادار با پشتوانه مالی تعریف میشود که باید خود دارای ارزش باشد و نمی‌تواند بدون خلق ارزش و کار، سودآوری داشته باشد. اوراق بهادار صکوک، منابع مالی را با پشتوانه ترازنامه و دارایی های فیزیکی شرکت های خاص جذب میکنند.
از انواع صکوک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- صکوک مالکیت دارایی هایی که در آینده ساخته میشود.
- صکوک مالکیت منافع دارایی های موجود
- صکوک مالکیت منافع دارایی هایی که در آینده ساخته میشود.
- صکوک صلم
- صکوک استصناع
- صکوک مرابحه
- صکوک مشارکت
- صکوک مضاربه
- صکوک نماینده سرمایه گذاری
- صکوک مزارعه
- صکوک مساقات
- صکوک ارائه خدمات
- صکوک حق‌الامتیاز
۳- اوراق بهادار – ابزارهای مشتقه
ابزارهای مشتقه به نوعی از قراردادهای مالی اطلاق میشود که ارزش خود را از کالای فیزیکی (دارایی پایه) میگیرند. دارایی پایه میتواند به شکل سهام، کالا، نرخ‌های بهره، صنعت ساخت وساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد.
انواع قراردادهای مشتقه:
- قراردادهای آتی (Futures)
- قراردادهای سلف (Forwards)
- قراردادهای اختیار معامله (Options)
- قراردادهای معاوضه (Swaps)
قرارداد آتی
قرارداد بازار آتی، قراردادی است که در آن دو طرف تعهد میکنند که در یک تاریخ مشخص و با یک قیمت مشخص، یک کالا با کیفیت مشخص را مبادله نمایند. در این قرارداد، دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل کنند.
خریدار معمولا پیش بینی می‌کند که قیمت کالا در آینده بالا می‌رود و فروشنده پیشبینی می‌کند که قیمت کالا ثابت مانده یا پایین می‌آید.
قرارداد آتی در بازارهای رسمی یا بازار بورس انجام میگیرند و به نوعی نوسان‌های شدید قیمت کالا در آینده را کاهش می‌‌‌‌دهند. در قرارداد آتی، پول کالای مورد معامله تا زمان تحویل پرداخت نمی‌‌‌‌شود.
قرارداد اختیار معامله – قرارداد آپشن
قرارداد اختیار معامله یا قرارداد Option، قراردادی دوطرفه بین خریدار و فروشنده است که براساس آن خریدار حق (نه الزام و تعهد) دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد. بنابراین براساس قرارداد اختیار معامله ( قرارداد آپشن ) ، دو طرف توافق میکنند که در آینده معامله‌ای انجام دهند. در این معامله خریدار اختیار معامله، در ازای پرداخت مبلغ معینی، حق خرید یا فروش دارایی را به‌دست می‌آورد.
دارنده قرارداد (خریدار) در اعمال حق خود مختار است و در صورت صرف‌نظر وی از اجرای قرارداد، مبلغی را که در ازای این حق، پرداخته است از دست می‌دهد. از طرف دیگر فروشنده در صورت درخواست خریدار، مجبور به اجرای قرارداد است.
قراردادهای اختیار معامله به دو دسته طبقه بندی میشوند:
۱- قرارداد اختیار خرید
دارنده این نوع اختیار معامله، حق دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت مشخصی در دوره زمانی معینی بخرد.
۲- قرارداد اختیار فروش
این قرارداد به دارنده حق می‌دهد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت توافقی در دوره زمانی مشخصی بفروشد. درحالی که خریدار قرارداد اختیار خرید، به امید افزایش قیمت آن را می‌خرد، خریدار قرارداد اختیار فروش پیشبینی می‌کند که قیمت در آینده کاهش خواهد یافت.
نتیجه‌گیری
در بازارهای مالی، ابزارهای متنوعی برای سرمایه گذاری وجود دارد. هر فرد بسته به میزان ریسک پذیری و پیش بینی خود نسبت به قیمت های آینده ،از این ابزار استفاده می‌کند.
معمولا افرادی که خواهان ریسک کم و سود ثابت و معین هستند از بین انواع اوراق بهادار، اوراق بدهی سرمایه گذاری را انتخاب میکنند. افرادی که انتظار بهره بالایی از شرکت ها دارند، آن شرکت را با خرید سهام، به میزان سرمایه ی خود به تملک در می‌آورند.
خریداران قرارداد آتی معمولا پیشبینی میکنند که قیمت کالا در آینده افزایش میابد و و فروشندگان آن، پیشبینی می‌کند که قیمت کالا ثابت مانده یا کاهش میابد.
شما چند درصد از سرمایه خود را برای هر نوع از اوراق بهادار اختصاص می‌دهید؟
مقاله انواع ابزار مالی مبتنی بر حق مالی، بدهی و فارکس -بخش دوم
در قسمت قبل مورد اول (ابزار مالی مبتنی بر حق مالی) را بررسی کردیم در این بخش دو مورد دیگر را توضیح می دهیم.
ابزار های مالی مبتنی بر بدهی
اوراق قرضه و انواع آن
اوراق قرضه (بدهی) براساس مبانی گوناگون دسته بندی می شوند. مهم ترین مبانی عبارتند از: نرخ بهره، سررسید، ماهیت وام گیرنده، میزان انتشار، نوع وثیقه، شدت قابلیت تبدیل و تسعیر، نوع وابستگی وام گیرنده یا بدهی، هدف انتشار و نوع پولی که اوراق به آن پول انتشار می یابد.
اوراق بدهی براساس نرخ بهره به دو دسته نرخ بهره ثابت و نرخ بهره شناور تقسیم می شوند.
اوراق قرضه با نرخ ثابت
اوراق قرضه رهنی: اوراق قرضه ای است که به وساویله یک دارایی حقیقی تضمین می شود. در اوراق قرضه رهنی، ناشر دارایی اش را در رهن دارندگان اوراق قرضه می گذارد. دارندگان اوراق قرضه رهنی به هنگام ورشکستگی شرکت، نسبت به دارایی رهنی ادعای یکسانی دارند. همه اوراق قرضه رهنی سررسید یکسان ندارند.
اوراق قرضه تضمین شده: بعضی از اوراق قرضه به وسیله نهاد دیگری تضمین می شود.
اوراق قرضه قابل تبدیل: به منظور افزایش فروش اوراق قرضه بدون تضمین و اوراق قرضه تراز دوم، ناشران در بیشتر موارد این ابزارها را قابل تبدیل به دیگر دارایی ها – عمدتاً سهام عادی – می کنند.
اوراق قرضه درآمدی: اوراق قرضه درآمدی می توانند تحت شرایط خاصی، فراتر از پرداخت بهره از درآمد عملیاتی ناشر نیز برخوردار شوند.
اوراق قرضه مسلسل: اوراق قرضه ای است که براساس سری زمانی تقسیم شده و هر کدام زمان سررسید خاص و بهره ویژه ای دارند.
اوراق قرضهبا بهره صفر: یک ابزار بدهی است که با تنزیل ارزش اسمی فروخته می شود. چنانچه از نام آن پیداست، به این ابزارها هیچ نرخ بهره ثابتی تعلق نمی گیرد. در عوض، به مرور که به سررسید نزدیک می شوند، ارزش بازار آن تدریجاً افزایش می یابد. در نهایت، در سررسید، ارزش اسمی این اوراق بازپرداخت می شود.
اوراق قرضه با نرخ شناور
گرچه هر ابزار کوتاه مدت نرخ معینی را پرداخت می کند؛ اما در هر دوره (عمدتاً سه ماهه)، این نرخ مورد تجدیدنظر قرار گرفته و به این ترتیب، این نوع استراتژی تأمین مالی ویژگی نرخ شناور را دارد.
به طور کلی، این ابزارها اوراق با نرخ شناور خوانده شده و به نام اختصاری شناورها معروفند. اوراق با نرخ شناور از جمله ابزارهای بدهی از نوع اوراق قرضه اند که نرخ آنها به جای اینکه ثابت باشد، شناور است و بیشتر ابزارهای بدهی بلندمدت سنتی را تشکیل می دهند. بانک ها نیز اوراق بهادار با نرخ شناور منتشر کرده که به آن گواهی های سپرده با نرخ شناور می گویند.
وام
در اصطلاح معمولی و به معنای محدود، مبلغی پول است که از یک اوراق مبتنی بر بدهی اوراق مبتنی بر بدهی بانک بازرگانی با اندازه بهره جاری استقراض می شود. به معنای وسیع، هر پولی که از بانک یا موسسه و یا شخصی قرض شود را وام گویند.
انواع وام شامل وام دلال، وام وثیقه دار، وام مصرفی، وام روز، وام سپرده، وام اعتباری، وام محوطه انبارداری، وام اجباری، وام مشارکت، وام تولید، وام تضمین شده، وام مدت دار، وام انبارداری، وام عندالمطالبه، وام بهره دار و وام غیر دیداری است.
بهره وام: قیمتی که شخصی به دیگری در مقابل کاربرد سرمایه وی می دهد. این گونه بهره را بهره صریح نیز گویند.
ارزش استقراضی؛ ارزش وام: در بیمه، حداکثر مبلغی است که می توان از وجوه اندوخته در بیمه عمر و غیره استقراض کرد.
حساب وام؛ حساب مساعده ها: حسابی که بانک برای شخص وام خواه باز می کند.
دارایی های وامی: داریی های بانک که عبارتند از وجوهی که به وام خواهان به وام داده اند.
در یک دسته بندی از وام های خارجی نیز به انواع زیر می رسیم:
- Secured loan: در این نوع وام وثیقه ای بصورت دارایی دریافت می شود. از انواع این وام ها می توان Mortgage که مربوط به مسکن است را در نظر گرفت.
- Unsecured Loan: این وام ها در برابرشان از وام گیرنده دارایی به عنوان وثیقه دریافت نشده است که انواعی دارد مانند: Credit Card ها.
انواع مشتقات نیز وجود دارند که در آنها یک طرف بدهکار و یک طرف بستانکار می شود، به نوعی مبتنی بر حق مالی و بدهی بودن آن به طرفی که قرار گرفته ایم دارد که این دسته را نیز گرچه در شرایطی به عنوان بدهی می تواند در نظر گرفت در انتها توضیح داده ایم.
ابزار مالی مبتنی بر فارکس
در این بازار ابزارهای مالی نه از نوع بدهی هستند و نه از نوع حق مالی و مالکیت. تبادلات این نوع معولا بر روی ارزهای خارجی و تبدیل آنها به یکدیگر ایجاد شده است و شامل موارد زیر می باشد:
آتی
این نوع معاملات ارزی به نحوی شبیه معاملات پیمانی است منتها اندازه و تاریخ سررسید استانداردی دارد. مثلا در قراردادی ۵۰۰ هزار پوند انگلیس برای تحویل در ماه دسامبر آینده با نرخی که قبلا توافق شده است معامله می شود. معاملات آتی استاندارد شده اند و معمولا در بورس هایی که برای این منظور طراحی شده اند انجام می شوند. معاملات در بازه ای به طول تقریبی ۳ ماه صورت می گیرد.
پیمانی
یکی از روش های پوشش ریسک مبادلات ارزی این است که وارد معاملات پیمانی شویم. در این نوع از معاملات تا وقتی که به سررسید مبادله نرسیده ایم هیچ یک از طرفین پولی جابجا نمی کنند. خریدار و فروشنده در یک نرخ مبادله ای برای معامله ای در آینده به توافق می رسند و معامله صرف نظر از این که نرخ به چه مقداری برسید در یک تاریخ معین انجام می شود. مدت مبادله از چند روز تا چند سال می تواند طول بکشد.
نقدی
این نوع از معاملات در تاریخ های تحویل دو روزه انجام می شود و در مقایسه با معاملات آتی یا پیمانی که تحویل های بلند مدت تری دارند نقدی بحساب می آید. معاملات نقدی مبین مبادله مستقیم دو نوع ارز متفاوت هستند. این معاملات کوتاه ترین زمان معاملات را میان انواع مختلف فرآهم کرده است و از پول و وجه نقد بجای قرارداد استفاده می شود.
سوآپ
قرارداد های سوآپ متداول ترین انواع از معاملات پیمانی هستند. سوآپ ارز از دو طرف مبادله تشکیل شده است که برای زمان مشخصی ارز مبادله می کنند. هر دو طرف توافق می کنند که معامله را در یک زمان مشخص معکوس کنند. البته سوآپ ها مانند سایر قراردادها در بورس ها معامله نمی شوند و روش های دیگری برای تنظیم این قراردادها وجود دارد.
آتی، سلف و اختیار معامله
همان طور که قبلا اشاره شد، مواردی مانند اختیار معاملات را در بخش انتها توضیح می دهیم، چرا که با توجه به پوزیشنی که گرفته ایم می تواند ابزار مالی مبتنی بر حق مالی باشد و یا بدهی که شامل موارد زیر است:
قراردادهای آتی و سلف
آتی و سلف قراردادهایی هستند که به منظور تحویل دارایی های مورد نظر در زمانهای مختلف بسته می شوند. به همین دلیل است که گاهی اوقات به این قراردادها، قرارداد تحویل تعویقی نیز می گویند. در این تعریف، بین قرارداد برای تحویل تعویقی و قرارداد برای تحویل فوری تمایز گذاشته می شود. قرارداد تحویل فوری، شامل قراردادهای قیمت نقدی است. در حقیقت قراردادهای آتی و سلف برای افراد این امکان را به وجود می آورند که از احتمال خطر قیمت خطر قیمت سهام و کالا خود را حفظ کنند. این کار نیز از طریق قفل کردن قیمت ابزارهایی که در معامله مورد استفاده قرار می گیرند انجام می شود.
معاملات آتی
نوعی معاملات استاندارد است که در آن، به فروشنده قرارداد کوتاه و به خریدار آن بلند اطلاق می شود. هر دو طرف، رسید حسن انجام معامله را بنام “ودیعه نزد نهاد پایاپای(نهاد تسویه) می سپارند. هر قرارداد آتی یک تاریخ دارد که بیانگر ماه تحویل قرارداد یا پایان آن است. معاملات آتی مالی که بر ابزارهای بدهی صورت می گیرد بنام معاملات آتی بهره دار نامیده می شود. معاملات آتی مالی بر ارزهای خارجی نیز به نام معاملات آتی ارزهای خارجی خوانده می شود. معاملات آتی بر شاخص بازار سهام نیز انجام می شود که به نام معاملات آتی شاخص نوعی پیمان آتی یا قرارداد پیش خرید یا پیش فروش است که بر مبنای عملکرد شاخص قیمت سهام بورس نیویورک تنظیم می شود. بر مبنای شاخص قیمت ١٠٠ سهم سهام نامیده می شود.
معاملات سلف
از آنجایی که معاملات سلف استاندارد نیستند، طرفین می توانند قرارداد را به نحو دلخواه و با توجه به نیاز خود تنظیم کنند. معاملات معاوضه به هر شکل که باشند معاوضه نرخ بهره، ارز یا کالا بخشی از معاملات سلف هستند. نوع دیگری از معاملات سلف، معاملات آتی دلار اروپایی است که سال ١٩٨٣ معرفی شده است. در این نوع قرارداد، دو طرف در مورد نرخ بهره پرداختی بر سپرده در موعد معین به توافق می رسند.
معاوضه
در تاریخ بازارهای مالی، هیچکدام از بازارها به سرعت و وسعت معاملات معاوضه گسترش نیافته اند. امروزه شرکتهای صنعتی، شرکتهای مالی، پس اندازکنندگان، بانکها، شرکتهای بیمه، سازمانهای جهانی و دولتهای مقتدر و مستقل از معاملات معاوضه استفاده می کنند.
از معاملات معاوضه در جهت کاهش هزینه تأمین سرمایه، مدیریت احتمال خطر، استفاده از صرفه جویی های مقیاس، آربیتراژ بازارهای جهانی سرمایه، ورود به بازارهای جدید و ابداع و خلق ابزارهای ترکیبی استفاده می شود
اختیار معامله
اختیار معامله، قراردادی است که بین دو نفر بسته می شود که در آن یک طرف حق انجام معامله را دارد اما تعهد و الزامی نسبت به انجام آن ندارد. مفهوم اختیار معامله مفهومی عام است. و شامل اختیار خرید و اختیار فروش است. اختیار خرید به خریدار حق خرید و نه تعهد خرید دارایی خاصی را می دهد. اختیار فروش به خریدار حق فروش و نه تعهد فروش دارایی مورد نظر را می دهد. از آنجائیکه اختیاربدون تعهد و الزام دارای ارزش است، خریدار اختیار معامله باید در ازای خرید اختیار معامله به فروشنده پرداختی داشته باشد. قیمتی که برای اختیار معامله پرداخت می شود، قیمت برگ اختیار خرید و فروش نام دارد.
اختیار معامله یک دوره ای
اختیار معامله یک دوره ای، معامله ای است که یک دوره تعریف شده را پوشش می دهد. تاریخ دقیقی که حق اختیار معامله منقضی می شود را تاریخ انقضا می نامند. قیمتی که خریدار ممکن است به فروشنده اختیار معامله بپردازد تا دارایی را خریداری کند، قیمت توافق شده یا قیمت توافقی می گویند. فروشنده برگ اختیار خرید را فروشنده استقراضی اختیار معامله و خریدار را مالک اختیار معامله گویند.
دو نوع اختیار خرید و فروش وجود دارد: اختیار خرید و فروش آمریکایی و اروپایی. اروپایی و آمریکایی بودن اختیار معامله، بیانگر منشأ آن نیست به عبارت دیگر از نظر جغرافیایی معنی دار نیست.
اختیار معامله اروپایی اختیار معامله ای است که فقط در طول یک دوره کوتاه نزدیک به پایان عمر اختیار معامله انجام می شود.
اختیار معامله آمریکایی در هر دوره ای از زمان یعنی از لحظه ای که به وجود آمده تا لحظه انقضا انجام می گیرد.
دیدگاه شما